Στην Ελλάδα, μια χώρα με πανάρχαια ταφικά έθιμα, ελάχιστοι αντέδρασαν για την "τυμβωρυχία". Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, 100.000 επισκέπτες, μεταξύ των οποίων πάνω από 40.000 μαθητές και φοιτητές είδαν την αποτρόπαια έκθεση. Παρακολουθήσαμε τα ρεπορτάζ, κακώς δεν γράψαμε κάτι. Αντί δικού μας σχολίου, αναδημοσιεύουμε ένα εύστοχο άρθρο με τίτλο "Βεβήλωση και συμπόνοια¨", της Μ. Κατσουνάκη από την Καθημερινή.
"O νόμος λέει πως τα πτώματα ανήκουν στα κοιμητήρια", δήλωσε ο Γάλλος δικαστής Λουί Μαρί Ρενγκάρ στις αρχές της περασμένης εβδομάδας. Εδωσε στους διοργανωτές προθεσμία 24 ωρών για να αποσύρουν τα εκθέματα, ορίζοντας πρόστιμο 20.000 ευρώ για κάθε ημέρα καθυστέρησης.
Ο άνεμος έπαψε να είναι ούριος για το θεαματικό ταξίδι των «Bodies». Τα εκ Κίνας παρασκευασμένα πτώματα μπορεί να παρουσιάζονται σε δεκάδες ανά την υφήλιο πόλεις (και στην Αθήνα, στην «Τεχνόπολη»), συγκεντρώνοντας περισσότερους από 30 εκατ. επισκέπτες, στη Γαλλία όμως οι πόρτες έκλεισαν απρόσμενα. Οργανώσεις υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αντέδρασαν στη χώρα του Διαφωτισμού, οδηγώντας τους αρμοδίους στα δικαστήρια. Ενας εξ αυτών, ο επιχειρηματίας Πασκάλ Μπερναντέν, προτίθεται να εφεσιβάλει την απόφαση με το επιχείρημα ότι «δεν πρόκειται για καλλιτεχνική αλλά για ανατομική, εκπαιδευτική έκθεση».
Οι επικρίσεις που προκάλεσε η επινόηση του δρος Γκύντερ φον Χάγκενς και τα ερωτήματα που τη συνοδεύουν (μήπως είναι πτώματα Κινέζων κρατουμένων που έχουν βασανιστεί ή εκτελεστεί;) έχουν σκιάσει την έκπληξη και τον εντυπωσιασμό για την πρόοδο της επιστήμης και την ευρηματικότητα του ανθρώπινου νου. Ο Γάλλος ψυχαναλυτής Σαρλ Μελμάν (σχετικό άρθρο του είχε αναδημοσιευθεί στην «Κ») υπογραμμίζει: «Η σαρωτική επιτυχία της έκθεσης έρχεται να αποδείξει ότι η σαγήνη της δεν οφείλεται τόσο στην επιθυμία επιμόρφωσης ή στον θαυμασμό της “εσωτερικής ωραιότητας”, όσο στην καινούργια διαστροφή που γεννιέται. Η τεχνική διαδικασία που αξιοποιείται από τον “καλλιτέχνη” δίνει την ευκαιρία (με πλήρη ατιμωρησία και με τα καλύτερα προσχήματα) για μια ηδονοβλεπτική απόλαυση του θανάτου, κάτι που ήταν σαφώς απαγορευμένο όσο και ανέφικτο στο παρελθόν».
Η «αυθεντικότητα» είναι το ισχυρό εμπορικό επιχείρημα. Με τη μέθοδο της «πολυμερούς συντήρησης» υπάρχει ακόμη και μια υπόμνηση έκφρασης στα πρόσωπα των εκθεμάτων. Βεβιασμένης, είναι η αλήθεια, επίκτητης, με διεσταλμένο, ακινητοποιημένο βλέμμα, που «χωράει» όλες τις ερμηνείες, σε κακοπαιγμένη εκδοχή. Χαρά που συγγενεύει με τρόμο, ζωτικότητα που παραπέμπει σε εγκλωβισμένο φόβο ή απορία. Ο άνθρωπος με μυς και νευρώνες «ανθισμένους», έτσι ώστε να παραπέμπουν σε υβριδική κατασκευή, κάτι ανάμεσα σε πτηνό και θαλάσσιο είδος. Οι πόζες, στην προσπάθειά τους να εκθειάσουν το ανθρώπινο σώμα και το υπέρτατο θαύμα της λειτουργίας του, καταλήγουν να είναι αφύσικα κωμικές, γκροτέσκες μιμήσεις ενός διαπλανητικού τσίρκου.
Η σύληση των τάφων βιωνόταν πάντα σαν αποτρόπαια πράξη, σαν υπέρτατη προσβολή, όπως και η παράδοση του νεκρού στους γύπες και στα όρνια. Η μη ταφή (καύσιμο του Tρωικού Πολέμου και της σοφόκλειας «Αντιγόνης») μπορούσε να προκαλέσει συρράξεις και νέους θανάτους.
Στη γιαπωνέζικη ταινία «Αναχωρήσεις», που προβλήθηκε πρόσφατα (δικαίως βραβευμένη με Οσκαρ), αποθεώνεται η τέχνη του κατευόδιου. Το τελετουργικό της προετοιμασίας της σορού για το «τελευταίο ταξίδι» –ενώπιον του οικογενειακού περιβάλλοντος– δεν είναι μόνο μια απόλυτη εικαστική δημιουργία, αλλά ένδειξη σεβασμού, τρυφερότητας, συγχώρησης, συμφιλίωσης. Μια τελετή αποχαιρετισμού, μια τελευταία υπόκλιση της ζωής στο άγνωστο, αλλά καθόλου εχθρικό, καθόλου επιθετικό, υπερπέραν. Ο νεαρός τσελίστας που εγκαταλείπει τις μουσικές φιλοδοξίες του για να εργαστεί σε ένα γραφείο κηδειών, «ετοιμάζοντας τους αποθανόντες για την αναχώρηση», αφιερώνεται με πάθος στη δουλειά του. Εξελίσσεται σε βιρτουόζο, προσφέροντας στους οικείους ένα τελευταίο χαμόγελο, δάκρυα θεραπευτικά στον πόνο της απώλειας. Εξασφαλίζει στα πρόσωπα των νεκρών την αξιοπρέπεια ενός ήρεμου, φιλικού περάσματος. Προσφέρει την τέχνη του, που είναι παρηγορητική και για τούτο υψηλή. Εχει τη δύναμη να κάνει την οδύνη περισσότερο υποφερτή, να αμβλύνει αντιθέσεις, να γράφει τον καλύτερο επίλογο, τον αρμονικότερο εξόδιο ύμνο.
Ο νεκρός στα «Bodies» πλαστικοποιείται βυθιζόμενος σε υγρή σιλικόνη· στις «Αναχωρήσεις» ετοιμάζεται για να διαβεί την πύλη. Και στις δύο τέχνες το σώμα είναι το έκθεμα. Μόνο που στην πρώτη προκαλεί ανατριχίλα και περιέργεια, ενώ στη δεύτερη λύτρωση και ανακούφιση.
Mαρία Kατσουνάκη, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 26-04-09
ΜΕΤΑΦΕΡΘΗΚΕ ΣΤΙΣ 6 μ.μ. (ΚΑΘΕ ΠΕΜΠΤΗ)