Μαγευτικές μα και αποκρουστικές εικόνες όντως αντανακλά ο χώρος μας, η ματιά μας. Κι ο χρόνος; Ποιες είναι οι εικόνες του χρόνου μας; Σαν καθρέφτης θαμπός ραγίζουν θαμμένες, σαν νεροποντή μάς αιφνιδιάζουν ώρες ώρες αναδυόμενες από το παρελθόν. Είναι που μόλις τελείωσα το βιβλίο «Ταξίδι στην σκιά του Βυζαντίου» του Νταλριμπλ, είναι που στο ράδιο μόλις τελείωσε η «Πατρίδα» του Ιωαννίδη. Είναι που ετοιμάζομαι κι εφέτος να διδάξω νεότερη Ιστορία στο Γυμνάσιο. Είναι όλα αυτά κι η ανάγκη μου να αυτοπροσδιοριστώ μέσα από την εθνική μου ταυτότητα. Είναι το φύλλο στο ημερολόγιο κι η κυριακάτικη εφημερίδα που είχε το αφιέρωμα στα Σεπτεμβριανά.
Πενηντα πέντε χρόνια πριν, 5 Σεπτέμβρη του ’55. Ο Κυπριακός αγώνας για Ένωση θεριεύει, ο πρωθυπουργός Παπάγος άρρωστος από καιρό και λίγο μετά τα μεσάνυχτα, ένας εμπρηστικός μηχανισμός εκρήγνυται στο τουρκικό προξενείο στη Θεσσαλονίκη. Προβοκάτσια ήταν, αποδεδειγμένα πια. Και προϊόν φωτομοντάζ η σχετική φωτογραφία που δημοσιεύτηκε και την είχαν ανά χείρας οι τραμπούκοι, ο όχλος που συστηματικά είχε συγκεντρωθεί στην Πόλη απ’ την Ανατολία. Τα σπίτια και τα καταστήματα είχαν ήδη σημαδευτεί. Οι Έλληνες, οι Ρωμιοί της Πόλης, θα υφίσταντο ένα πογκρόμ εφιαλτικό, καταγεγραμμένο πια στην ιστορία ως η «τουρκική νύχτα των κρυστάλλων». Η Τρίτη Άλωση έγινε το βράδυ της 6ης προς 7η Σεπτέμβρη του ’55, ο ελληνισμός της Πόλης γονάτισε, η Πόλη σε δυο μέρες άλλαξε οριστικά.
Θυμάμαι την κυρία Θέκλη και την αδερφή της που συναντήσαμε στο Μέγα Ρεύμα, στήν Πόλη, και μας αφηγούνταν τις αναμνήσεις τους. Θυμάμαι την μεγάλη λεωφόρο του Πέραν - νυν Ιστικλάλ. Καθώς σήμερα βαδίζεις ανάμεσα από μιλλιούνια ανθρώπων, από κοπέλες με μαντίλες και αλητάκια, από ζευγάρια και τουρίστες, αν κοιτάξεις ψηλά θα θαυμάσεις τα νεοκλασικά που τα περισσότερα τα είχαν χτίσει Έλληνες της Πόλης. Τότε, πενηνταπέντε χρόνια πριν, το μένος του πλήθους ξεσπούσε στις βιτρίνες των ρωμέικων καταστημάτων και η λεωφόρος του Πέραν, στις 7.9.55 το πρωί ήταν αδιάβατη από τα εμπορεύματα και τις οικοσκευές, τις εικόνες και τα παράθυρα τα πεταγμένα...
Δεν είναι μόνο η καταστροφή 4.348 εμπορικών καταστημάτων, 110 ξενοδοχείων, 27 φαρμακείων, 23 σχολείων, 21 εργοστασίων, 73 εκκλησιών, περίπου 1000 κατοικιών, όλων ελληνικής ιδιοκτησίας, οι τραυματισμοί, σωματικοί και ψυχικοί. Ο ελληνισμός, το ρωμέικο ξεκληριζόταν.
Οι μνήμες φαντάζουν νωπές, αρκεί να ψάξουμε λίγο, ως φόρο τιμής και μνήμης. Είχαμε κάνει παλιά σχετική εκπομπή στο ραδιοφωνικό σταθμό της Εκκλησίας, Η αντίστοιχη τηλεοπτική των «Φακέλων» βρίσκεται και στο Διαδίκτυο και το βιβλίο του Σπύρου Βρυώνη για τον «μηχανισμό της καταστροφής» στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Είναι κι εκείνη η τούρκικη ταινία, οι «Πληγές του Φθινοπώρου» που όποιος δεν βιαστεί να την χαρακτηρίσει ως «αναπαράγουσα στερεότυπα» και «μελό» θα εντυπωσιαστεί από την ιστορική της ακρίβεια.
Ρωμιοί, Αρμένιοι, Εβραίοι, κάθε φυλής και εποχής διωγμένοι… Καλή χρονιά να ‘χουμε, με μνήμη, όχι μισαλλοδοξία. Εδώ θυμάμαι τον αείμνηστο Μάνο Χατζιδάκι: «Δεν μ’ αρέσει να παριστάνω τον πολύ Έλληνα. Θέλω να είμαι όσο είμαι. Καιρός είναι η έννοια Έλληνας να δώσει τη θέση της στην έννοια άνθρωπος. Και τότε πιστεύω πως θα συνδεθούμε με μια πιο βαθιά παράδοση που, κατά σύμπτωση, είναι κι αυτή γνησίως ελληνική».
Ε. Χ. Κ.